|
Derginin Adı:
|
Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi
|
|
Cilt:
|
2014/4
|
|
Sayı:
|
4
|
|
Makale Başlık:
|
1878-1881 YİLLİRİDİKİ “İLİ KRİZİSİ” VE UNİÑ AQİVİTİ
|
|
Makale Alternatif Dilde Başlık:
|
ILI CRISIS OF 1878-1881’S AND ITS CONSEQUENCES
|
|
Makale Eklenme Tarihi:
|
16.02.2017
|
|
Okunma Sayısı:
|
3
|
|
Makale Özeti:
|
Yakup Bey’in Tanrı Dağları’nın güney bölgesini kontrol altına alarak Yetteşeher Devleti’ni kurduğu 1865 yılında Tanrı Dağları’nın kuzeyindeki İli bölgesinde “İli/Tarançı Sultanlığı” kurulmuştu. Yakup Bey’in devletinin gittikçe güçlenmesi Orta Asya’ya doğru yayılma emelleri taşıyan Çarlık Rusya’yı rahatsız ettiği için Ruslar bu iki bağımsız devleti yok etme plan ve stratejilerine hız verdi.
Öte yandan Qing/Çin imparatorluğu da batıdan gelecek tehditleri bertaraf etmek amacıyla Yakup Bey’in hakimiyeti altındaki bölgeleri işgal etmeyi gündemine almıştı. Yakup Bey 1871 yılında Tanrı Dağları’nın güneyi ve kuzeyini denetimi altına almaya çalışırken Çarlık Rusya asker göndererek İli bölgesini işgal edip İli/Tarançi Sultanlığı’nı ortadan kaldırdı. Doğudan ise Zo Zongtang komutasındaki Qing/Çin ordusu Tanrı dağlarına doğru ilerlemekteydi.
Qing/Çin ordusu Yakup Bey’i mağlup ederek Tanrı dağlarının güneyini aldıktan sonra Çarlık Rusya’dan işgal ettiği İli bölgesinden çekilmesini istedi. Böylece İli bölgesi iki büyük imparatorluğu karşı karşıya getirmiş oldu.
1878-1881 yılları arasında İli krizinin çözülmesi için Çarlık Rusya ile Qing/Çin imparatorluğu arasında çok çetin diplomasi mücadelesi yaşandı. Ruslar 1877-1878 yıllarındaki Osmanlı ile olan savaşın ağır mali yükünden dolayı Qing/Çin ordusuyla savaşmayı göze alamazken, Qing/Çin ordusu da doğuda Japon, batıda İngiliz baskısı ve Tanrı Dağları’nın güneyindeki idaresinin henüz pekiştirilmemiş olmasından dolayı Ruslarla savaşmayı göze alamıyordu.
Böyle bir ortamda İli krizi 1879 yılında iki imparatorluk arasında imzalanan “Livadiye Antlaşması” ve 1881 yılında imzalanan “Peterburg Antlaşması” ya da “İli Antlaşması” gibi antlaşmalarla savaşsız bir şekilde çözülmüş oldu. Bu antlaşmalar sonunda Ruslar Qing/Çin devletinden 9 milyon ruble tazminat alırken Qing/Çiñ hâkimiyeti de İli bölgesini Qing/Çin sınırları içerisine kattı. Bu makalede İli krizinin ortaya çıkış sebepleri ve krizinin çözümü için yapılan “Livadiye Antlaşması” ve “Peterburg Antlaşması”nın zorlu süreçleri analiz edilmektedir.
|
|
Alternatif Dilde Özet:
|
While in 1865 Yakup Bey founded the state of Yetteşeher taking under his control the southern region of Tanrı mount, approximately during the same period also ‘Ilı/Tarancy Sultanate’ was founded in Ilı region of northern part of the Tanrı mounts. It’s probable that gradual strengthening of Yakup Bey’s state was a means of inconvenience for the Tzarist Russia as the Russians accelerated their plans and strategies for termination of these two states.
On the other hand Qing/ Chinese empire approached seriously its plans of occupying the regions under Yakup bey’s control for the purpose of liquidating the threats coming from the west. While Yakup bey was trying to take under his control the southern and northern parts of Tanrı mounts in 1871, Tzarist Russia sent its forces and liquidated the Ilı/Tarancy sultanate by occupying the Ilı region. On the other hand Chinese army under Zo Zongtang’s command coming from the east was approaching the Tanrı mounts. After that Qing/Chinese army took under control south of Tanrı mounts by defeating Yakup bey it has demanded from Russia to leave the Ilı region which they have occupied. So the Ilı region has brought face to face the two big empires.
During the years of 1878-1881 very tough diplomatic struggles have been made between the Tzarist Russia and Qing / Chinese empire in order to solve the Ilı crisis. While the Russians couldn’t afford the war with Qing / Chinese armies because of the heavy financial consequences of the war with the Ottoman in 1877-1878, Qing / Chinese armies also couldn’t risk the war with the Russians because of the pressure of Japans in the east, the English in the west and as their control over the south of Tanrı mounts was not yet strengthened.
In such a circumstance like this the Ilı crisis was solved by the “Livadiye treaty’ between the two empires in 1879 and ‘Petersburg treaty’ or ‘Ilı treaty’ in 1881 without any war. As a result of these treaties while the Russians took 9 million roubles from Qing / Chinese state as a compensation, Qing/ Chinese government was able to include the Ilı region within the borders of Qing / Chinese state. In this study the causes of the occurrence of Ilı crisis and tough periods of its solution by “Livadiye treaty” and “Peterburg treaty” have been analyzed.
|